Ο αείμνηστος εφημέριος του ιερού ναού Αγίου Μέμνονα Βαρωσίων, αιδεσιμότατος Αναστάσιος Χαραλάμπους την 9ην Ιανουαρίου 1977 μας αφηγήθηκε τα ακόλουθα:
α) Το έτος 1956 μία γερόντισσα, η Πεζούνα Κωνσταντίνου, ηλικίας 80 ετών, του ανέφερε τα εξής: Η γιαγιά μου μού διηγήθηκε ότι κάποτε έφθασαν στον τόπο μας, δηλαδή στο Βαρώσι, από την Ανατολή εννιά Μαύροι με καράβι. Οι έξι έμειναν στις Βουνάρες τού Σταυρού (βουνά από άμμο, επειδή τα Βαρώσια ήσαν ακατοίκητα και οι άνεμοι σχημάτισαν λόφους από άμμο). Οι άλλοι τρεις έκτισαν ένα μικρό εκκλησάκι στο όνομα του Άγιου Μέμνονα στον τόπο, όπου είναι σήμερα η εκκλησία του Αγίου Μέμνονα.
Σκέψεις δικές μας επί της αφηγήσεως αυτής.
Πρόκειται για επιβίωση παράδοσης για τους πρώτους κάτοικους των περιοχών Σταυρού και Αγίου Μέμνονα Βαρωσίων. Οι εννιά Μαύροι από την Ανατολή ήρθαν με τις οικογένειές τους από την Μικράν Ασία πιθανόν από την περιοχή του Μέλανα Όρους, το οποίον μέχρι σήμερον ο λαός ονομάζει Καραμανιά, φέρνοντας μαζί τους την τιμήν του μεγάλου Αγίου της περιοχής τους Μέμνονος του θαυματουργού, ο οποίος εις την Ακολουθία του Αγίου Μέμνονα τη δημοσιευθείσα υπό Νικολάου Παπαδοπούλου έχει την προσωνυμία Λυκίας, του Σταυρού και του Άγιου Νικολάου επισκόπου Μύρων της Λυκίας. Η ανέγερση μικρού ναού από τις οικογένειες των τριών Μαύρων στη σημερινή περιοχή του Αγίου Μέμνονα επιμαρτυρείται από την ύπαρξη μικρής εικόνος του Αγίου του έτους 1829, όπως αναφέρει ή Εκκλησιαστική Επιτροπή ενορίας Άγιου Μέμνονα στην έκδοση της Ακολουθίας, Σεπτέμβριος 1996, Λεμεσός, σ. 6.
β) Το έτος 1956 ο Γεώργιος Κανελλής, ηλικίας 65 ετών, ο όποιος ήταν γαμπρός του Χατζηπετρή, του ανακαινιστή της εκκλησίας του Αγίου Μέμνονα, του είπε τα έξης: Λόγω του ότι οι κάτοικοι της περιοχής άρχισαν να πληθαίνουν και το εκκλησάκι δεν ικανοποιούσε τις θρησκευτικές τους ανάγκες, απεφάσισε ο Χατζηπετρής με τον Χατζηκουμή να ανακαινίσουν και να μεγαλώσουν την εκκλησία.
γ) Το έτος 1956 ο πρώην νεωκόρος του Άγιου Μέμνονα Θεόδουλος, ηλικίας 78 ετών, του είπε ότι ο αρχιτέκτονας της εκκλησίας της Παναγίας της Λύσης σχεδίασε, έβαλε τα πρώτα θεμέλια και έκτισε ως ένα σημείο την εκκλησία του Αγίου Μέμνονα. Επειδή τότε, για να μην υποστούν οι τοίχοι καθίζηση, τους άφηναν ένα – δυο χρόνια για να πάρουν την καθίζησή τους, προτού κάμουν τον θόλο, αυτός δε ήταν τότε 12 έως 13 ετών και ζύμωνε πηλό.
Σημείωση: Στο βιβλίο του Παντελίδη, Π. (1984), Ακανθού: Εκεί που σμίγουν θρύλοι και ιστορία.
Λευκωσία: Αυτοέκδοση. δίνεται η εξής πληροφορία «Διορίστηκε πρωτομάστορας ο μ. Γιακουμής Παύλου από την Κοντέα, ονομαστός τεχνίτης, που είχε κτίσει και την Εκκλησία Παναγίας της Λύσης, ένα ωραιότατο κτίριο με προσωπικό του σχέδιο, όπως άκουσα (σελ. 98).
δ) Το προσκυνητάριο και ο δεσποτικός θρόνος είναι από μάρμαρο της Ιταλίας, το οποίο κολλούσαν με ασπράδι αυγού και ασβέστη.
ε) Στο ναό υπήρχε η επιγραφή των Εγκαινίων της Εκκλησίας: Ανακαινίσθηκε ο πάνσεπτος αυτός ναός από τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Σωφρόνιο την 7η Σεπτεμβρίου 1878.
Πιθανά συμπεράσματα από τις ανωτέρω πληροφορίες.
Όταν κατοικήθηκε η περιοχή από Έλληνες από τη Μικρά Ασία, κτίσθηκε ναός του Οσίου Μέμνονα του θαυματουργού τιμωμένου την 28ην Απριλίου, του οποίου η τιμή υπήρξε διαδεδομένη στην Κύπρο, τουλάχιστον από το ΙΔ’ αιώνα, όπως το υποδηλοί η τοιχογραφία στον ιερό ναό της Παναγίας της Ασίνου.
* Σημείωση: To παρών κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε σε γλώσσα καθαρεύουσα στα Κύπρια Μηναία (1999), Τόμος 6, Μήνες Μάρτιος-Απρίλιος, σελ. 204-205 ).
