Εμπειρίες κατοίκων

Άγιος Μέμνων

Νίκος Τζιωρτζής

Ο Νίκος Γ. Τζιωρτζής γεννήθηκε το Φεβρουάριο του 1935. Φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο Αγίου Μέμνονα και μετά στο English High School Αμμοχώστου. Μετά την αποφοίτησή του προσελήφθη στην Πυροσβεστική των Βρετανικών Βάσεων. Αφυπηρέτησε με το βαθμό του αξιωματικού το 1995.

Έδωσε τη συνέντευξη που ακολουθεί το 2009 σε ηλικία 74 ετών.


Μπορείς να μας πεις λίγα λόγια για την Ένωση Νέων Αγίου Μέμνονα;
Βεβαίως. Η Ένωση Νέων Αγίου Μέμνονος (ΕΝΑΜ) ήταν ένα σωματείο στο οποίο μαζευόντουσαν πολλοί νεαροί, όχι μόνο μέλη, που ελάμβαναν μέρος σε ορισμένες εκδηλώσεις, όπως στην αντισφαίριση, στο βόλεϊ και στο ποδόσφαιρο. Το γήπεδο του ποδοσφαίρου ήταν στην ανατολική πλευρά του δημοτικού σχολείου, το οποίο δεν ήταν και το καταλληλότερο αλλά εκεί ασχολούμασταν με το ποδόσφαιρο, στα παιδικά μας χρόνια.

Νίκο μπορείς να μας πεις, ποιοι συμμετείχαν στην ποδοσφαιρική ομάδα εκείνη την εποχή;
Από ότι θυμούμαι, στη μεγαλύτερη ομάδα από μας έπαιζαν ο Τσολιάς του Κακούσιη, ο Αντρέας του Αδάμου, ο Νικόλας ο Κιαγιάς, ο Κώστας ο Κιαγιάς, ο Βαγγέλης ο Κιαγιάς, ο Ντίνος Αδάμου ο Αντώνης Παπαδόπουλος ο οποίος ήταν και τερματοφύλακας. Ο Αντώνης Παπαδόπουλος κατοικούσε στον Άγιο Μέμνονα μέχρι την τρίτη γυμνασίου, επειδή ο πατέρας του ήταν ιερέας στην ενορία μας. Αργότερα τοποθετήθηκε στην εκκλησία του Σταυρού. Ο αείμνηστος Παπαδόπουλος ήταν τακτικότατος στο σωματείο μας. Ο Κυριάκος Κυριακίδης, ο Γιάννης Τουμαζής, ο Διονύσης Τουμαζής και ο Γιαννής της Χαρικλούς. Τον ξέραμε με αυτό το όνομα. Άλλοι ποδοσφαιριστές ήταν ο Μιχάλης ο Φιαλάς ο οποίος έπαιξε αργότερα και στην Ανόρθωση όπως και ο Πέτρος Αδάμου που επίσης έπαιξε στην Ανόρθωση, αλλά και στο ΑΠΟΕΛ.

Θυμάσαι αν η ομάδα αυτή συναντήθηκε με άλλες τοπικές ομάδες;
Ως μικρός θυμούμαι ότι έπαιζαν μεταξύ τους κατά τη διάρκεια του Σαββατοκυρίακου. Αργότερα, όταν μεγαλώσαμε, είχαμε συναντήσεις μαζί με την ομάδα της Αγίας Νάπας, του Παραλιμνιού, της Δερύνειας, του Φρενάρου και του Αγίου Θεοδώρου. Οι ποδοσφαιριστές ήταν τότε ο Γιώργος του Πέτρου, ο γνωστός Ζαζής, ο Πίμπος (Χαράλαμπος) του Καφέτζιη, ο Τάσος του Καφέτζιη, ο Γιώργος του Καφέτζιη, ο Φοίβος Αρέστης, ο Περικλής Περικλέους, ο Αντρέας Ηλιοδώρου, ο Αντρέας Πέτρου, ο Μιχαλάκης Πέτρου, ο Γιώργος Βραχίμης, ο Χριστάκης Αδάμου, ο Παναγιώτης Αυγορίτης, ο Γιώγος Χρ. Μυλωνά και άλλοι.

Αυτά για το ποδόσφαιρο. Για την πετόσφαιρα τι έχεις να μας πεις;
Πίσω από το σωματείο είχε μια αυλή, την οποία χρησιμοποιούσαμε ως γήπεδο της πετόσφαιρας. Κάναμε πολλές συναντήσεις και είχαμε δημιουργήσει μια παρά πολύ καλή ομάδα την εποχή εκείνη. Συναντιόμαστε με τις ομάδες της Δερύνειας, του Κάτω Βαρωσιού, της Σαλαμίνας, της Ανόρθωσης, και της Αγίας Νάπας. Ήταν ένα περιφερειακό πρωτάθλημα.

Ποιός διοργάνωνε το πρωτάθλημα; Η Σαλαμίνα νομίζω.
Όχι. Η Σαλαμίνα ήταν ο τόπος διεξαγωγής του περιφερειακού πρωταθλήματος, το οποίο γινόταν τις νύκτες με προβολείς. Μαζευόταν αρκετός κόσμος στις νυκτερινές συναντήσεις, που είχαμε με άλλες ομάδες. Τότε είχαμε μια πολύ καλή ομάδα στην οποία οι πετοσφαιριστές ήταν ο Νίκος Τζιωρτζής, ο Γιώρκος Ζαζής, ο Περικλής Περικλέους, ο Γιώργος Περικλέους, ο Ιάσωνας Γιασουμής, ο Φοίβος Αρέστης, ο Χριστάκης Αδάμου, ο Παναγιώτης (Παής) Θωμά, ο Πάρης Περικλέους, ο Γιαννάκης Παπαδόπουλος και ο Κώστας Κιαγιάς. Αυτούς είναι που θυμάμαι.

Είπες ότι ήταν καλή ομάδα, πώς το ξέρουμε ότι ήταν καλή ομάδα;
Η μόνη ομάδα η οποία μπορούσε να διεκδικήσει το πρωτάθλημα ήταν το Κάτω Βαρώσι. Ήμασταν καλύτεροι από τις άλλες ομάδες.

Δηλαδή νικούσατε και την Ανόρθωση και τη Σαλαμίνα;
Ναι. Τις νικούσαμε. Μια φορά σε μια συνάντηση με την Ανόρθωση που έπαιζε και ο Αντώνης ο Παπαδόπουλος θυμάμαι ότι κάναμε 14 πόντους και η Ανόρθωση 1. Ήμασταν πολύ καλύτεροι. Όλες οι συναντήσεις γίνονταν στη Σαλαμίνα, απέναντι από το φωτογραφείο του Κώστα Βασιλείου. Επειδή την τότε εποχή δεν ανήκαμε σε καμιά ομοσπονδία, το πρωτάθλημα δε γινόταν όπως τώρα. Θα αναφερθώ σε κάτι που έγινε σε μια περίπτωση. Διαιτητές αυτοδιορίζονταν μόνοι τους. Ήταν άτομα που ανήκαν σε μια ομάδα οι οποίοι έλεγαν «εγώ θα κάνω το line’s man», «εγώ θα κάνω το διαιτητή». Θα αναφερθώ σε ένα περιστατικό, για να γίνω πιο κατανοητός. Σε μια συνάντηση με το Κάτω Βαρώσι, έκανα εγώ καρφί και ήταν μέσα και κάναμε αλλαγή. Ο line’s man ήταν κάποιος με το όνομα Μανούσος, που σήκωσε τη σημαιούλα του λέγοντας ότι ήταν «έξω». Εγώ διαμαρτυρήθηκα έντονα, διότι ήμουν και ο αρχηγός της ομάδας αλλά ο διαιτητής συμφώνησε μαζί του και είπε ότι ήταν έξω. Μετά από 14 χρόνια που έτυχε να βρεθούμε με το Μανούσο στην Τίμη της Πάφου, στο κυνήγι, τον ρώτησα για την πιο πάνω περίπτωση. Μου λέει «τι ήθελες να κάνω Νίκο». Αν έλεγα ότι ήταν μέσα ήταν να με φαν.

Στο γήπεδο μας είχαμε ένα προβολέα και έτσι διοργανώναμε και νυκτερινές συναντήσεις. Συναντιόμασταν με την ομάδα της Δερύνειας και της Αγίας Νάπας και ερχόταν αρκετός κόσμος, προπαντός όταν παίζαμε με τη Δερύνεια. Μόνο αυτές οι δυο ομάδες ερχόντουσαν για συναντήσεις στο γήπεδό μας, η Δερύνεια και η Αγία Νάπα. Η Δερύνεια είχε καλή ομάδα, αλλά εμείς ήμασταν πολύ καλύτεροι. Η μόνη ομάδα που ανταλλάσσαμε νίκες ήταν το Κάτω Βαρώσι. Κατά τη διάρκεια του περιφερειακού πρωταθλήματος πετόσφαιρας να φανταστείτε ότι παίζαμε μόνο με παντελονάκια χωρίς φανέλες. Δεν είχαμε φανέλες και έτσι παίζαμε ημίγυμνοι. Ο Αντώνης ο Παπαδόπουλος είχε κανονίσει μιαν εκδρομή στο Ισραήλ να πάμε τότε ως Εθνική. Χαρές και πανηγύρια ότι θα πάμε στο Ισραήλ. Στο τέλος δεν έγινε τίποτε, ως συνήθως λόγω έλλειψης χρημάτων. Οι δυσκολίες που είχαμε ήταν υπερβολικά μεγάλες.

Έχεις υπόψη σου οτιδήποτε άλλο σχετικά με τον Άγιο Μέμνονα, είτε σχετικό με εκδηλώσεις του συλλόγου ή κάτι άλλο που είναι καλό να μπει σε αυτό το βιβλίο που σκοπεύουμε να εκδώσουμε;
Θα αναφέρω κάτι. Νομίζω ότι είναι καλό να το μάθει η νέα γενιά. Ήταν οι δυσκολίες που είχαμε ως παιδιά τον τότε καιρό. Να πω ένα περιστατικό. Ο Ανδρέας Βραχίμης με το όνομα Κιλές αγόρασε μια μπάλα και μας την έδειξε από το παράθυρο του σχολείου. Όταν βγήκαμε έξω και θέλαμε να παίξουμε μπάλα μας είπε ότι πρέπει να του δώσουμε από ένα σελίνι ο καθένας. Παρ’ όλες τις στερήσεις που είχαμε δώσαμε το σελίνι, για να μπορέσουμε να κλοτσούμε την μπάλα καμιά δυο φορές το Σαββατοκυρίακο.

Μέλη του συλλόγου ασχολούνταν και με τον αθλητισμό;
Με τον αθλητισμό ασχολούνταν περισσότερο στο ύψος επί κοντό. Επειδή στον Άγιο Μέμνωνα τύχαινε να διατηρούν γύρω από τα περβόλια τους φραγμούς με καλάμια, όλοι οι μικροί έκοβαν αρκετά χοντρά καλάμια, τα οποία δοκίμαζαν στο ύψος επί κοντό. Ο πρώτος αθλητής στο ύψος επί κοντώ ήταν ο Αντώνης ο Παπαδόπουλος και μετά ήταν ο Γιώργος ο Περικλέους, ο οποίος ήταν πολυσύνθετος αθλητής. Ήταν αθλητής στο βόλεϊ, στο ύψος, στο ακόντιο και σε άλλα αθλήματα. Επίσης, ο Περικλής Περικλέους, ο Σιαλής του Ζένιου, ο Γιώργος Φιαλάς, όλοι τους ασχολούνταν με το ύψος επί κοντώ. Ο Χριστάκης Κουρρής ασχολείτο με τα 400m. Με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να αναφέρω ένα περιστατικό. Ο Λούκας Φαφουρτή στην προσπάθειά του να πηδήσει ένα ύψος στα 2 μέτρα, έσπασε το καλάμι και παραλίγο να τραυματιστεί.

Υπήρχε άλλο σωματείο στον Άγιο Μέμνονα; Αν ναι, πες μας μερικά λόγια.
΄Ηταν το σωματείο Όλυμπος. Είχε ποδοσφαιρική ομάδα. Ανάμεσα στους ποδοσφαιριστές ήταν ο Σάββας Λοΐζου, γνωστός ως cowboy, Νικόλας και ο Σωτήρης Βραχίμη, ο Κώστας Νικολάου και κάποιος Λοΐζος, ο Σταυρής Λίμπουρας, ο Ανδρέας Κώτσιος και άλλοι.

Κωστής Κιαγιάς


Ο Κωστής Κιαγιάς γεννήθηκε το Φεβρουάριο του 1924. Φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο Αγίου Μέμνονα και μετά στο English High School Αμμοχώστου. Ασχολείτο με γεωργικές εργασίες μέχρι την ημέρα της τουρκικής εισβολής και κατοχής του Αγίου Μέμνονα.Έδωσε τη συνέντευξη που ακολουθεί το 2009 σε ηλικία 85 ετών.

Πες μας τι θυμάσαι από το δημοτικό σχολείο όταν ήσουν μικρός;
Οι μαθητές και οι μαθήτριες ήσαν σε διαφορετικά σχολεία. Το σχολείο των μαθητριών ήταν κοντά στο σύλλογο της Ένωσης Νέων Αγίου Μέμνονα και το σχολείο των μαθητών ήταν δίπλα από την εκκλησία.

Πες μας γενικά πράγματα για τους κατοίκους του Αγίου Μέμνονα.
Οι κάτοικοι του Αγίου Μέμνονα θεωρούνταν όπως οι κάτοικοι στο Κολωνάκι της Αθήνας.

Δηλαδή, εξήγησέ μας τι εννοείς με το Κολωνάκι.
Η περιοχή ήταν πλούσια και ταχύρυθμα αναπτυσσόμενη. Ο καθένας είχε και ένα και δύο αυτοκίνητα. Της εποχής μου, δηλαδή όταν ήμουν είκοσι χρονών που τα θυμούμαι τούτα.

Από κοινοτάρχες τι θυμάσαι;
Ήταν ο Κώστας Δημητρίου.

Πες μας και για τους ιερείς της κοινότητας που θυμάσαι τον καιρό που ήσουν μικρός.
Ο πρώτος ιερέας ήταν ο Παπα-Μιχαήλ Εμανουήλ, ο παππούς του Ιωακείμη. Εγώ δεν τον πρόφθασα. Τον ιερέα που θυμούμαι εγώ ήταν ο Παπα-Αντρέας που διαδέχτηκε τον Παπα-Μιχαήλ. Ύστερα από τον Παπα-Αντρέα είχαμε τον Παπα-Κωνσταντή (Παπά-Καούλας). Ύστερα ήταν ο Παπα-Σωφρόνης (Μαστίχας). Ο τελευταίος ιερέας πριν από την τουρκική εισβολή ήταν ο Παπα-Αναστάσιος Χαραλάμπους.

Πες μας κάποιες πληροφορίες για την εκκλησία του Αγίου Μέμνονα.
Απέναντι από την εκκλησία είχε οικόπεδα που ανήκαν στην εκκλησία. Τότε είχαν μεγάλη αξία. Πουλήσαμε, ως επίτροπος που ήμουν, δύο οικόπεδα προς 6000 λίρες. Το ποσό αυτό είχε μεγάλη αξία.

Γινόντουσαν πανήγυρεις στον Άγιο Μέμνονα;
Γινόταν η πανήγυρη της Ελιάς. Ήταν εμπορική πανήγυρη.

Πότε άρχισε να γίνεται η πανήγυρη αυτή στον Άγιο Μέμνονα;
Πρέπει να ήταν γύρω στο 1966. Προηγουμένως γινόταν στον Αϊ Γιάννη.

Τι δουλειές έκαναν οι κάτοικοι του Αγίου Μέμνονα; Ποιες ήταν οι ασχολίες τους;
Σχεδόν όλοι ασχολούνταν με τα περβόλια.

Δεν είχε άτομα που μορφώθηκαν και έκαναν άλλες δουλειές;
Οι πρώτοι που έκαμαν άλλες δουλειές ήταν ο Τουμαζής, τέλειωσε το γυμνάσιο και σπούδασε αρχιτέκτονας. Ο Μιχάλης ο Κιαγιάς σπούδασε ιατρική. Είναι 95 χρονών σήμερα και εργάζεται ακόμα.

Υπήρχαν σύλλογοι στον Άγιο Μέμνονα;
Υπήρχαν δύο. Ο Όλυμπος και η Ένωση Νέων Αγίου Μέμνονα.

Πες μας για τον Όλυμπο πρώτα.
Ο Όλυμπος ιδρύθηκε από τους Ακελιστές.

Πού ήταν το σωματείο τους;
Προς το δρόμο της εκκλησίας, στο σπίτι του Ρούσκη.

Και τι εκδηλώσεις έκανε αυτός ο σύλλογος;
Ποδόσφαιρο και άλλα.

Θυμάσαι καμιά συνάντηση που έκαναν με άλλες ομάδες και νίκησαν;
Όχι, πάντοτε παίζαμε εμείς της Ένωσης Αγίου Μέμνονα με τον Όλυμπο.

Ποιοι ήσαν συνήθως οι νικητές ή κάποτε νικούσε η μια ομάδα και κάποτε η άλλη;
Πάντοτε νικητές ήταν η Ένωση Νέων Αγίου Μέμνονα. Είμαστε τρία αδέλφια και παίζαμε και οι τρεις. Εγώ ο Κωστής Κιαγιάς, ο Νικόλας και ο Ευάγγελος.

Πάμε τώρα στον άλλο σύλλογο στην Ένωση Νέων Αγίου Μέμνονα. Πες μας πού ήταν τα οικήματα και τι εκδηλώσεις έκαναν;
Τα οικήματα του συλλόγου ήταν παλιά. Ήταν τρία συνεχόμενα δωμάτια. Πιο κάτω ήταν το Παρθεναγωγείο. Μεταξύ των δυο οικημάτων υπήρχε ένα γήπεδο που παίζαμε βόλεϊ. Ήμασταν από τις καλύτερες ομάδες της Αμμοχώστου.

Πες μας περισσότερα στοιχεία για την ομάδα που λες, ότι ήταν μια από τις καλύτερες. Ήταν καλύτερη και από την Ανόρθωση και από τη Νέα Σαλαμίνα;
Νικούσαμε και την Ανόρθωση και τη Νέα Σαλαμίνα. Χάναμε μόνο από το Κάτω Βαρώσι. Παίζαμε και με τον Αϊ Λουκά, παίζαμε και με τη Δερύνεια.

Ποιοι ήταν οι πετοσφαιριστές;
Ήταν ο Νίκος Τζιωρζής, ο Γιαννάκης Παπαδόπουλλος, ο Αντώνης Παπαδόπουλλος, ο Χριστάκης Στέρκας, ο Περικλής Περικλέους, ο αδελφός του ο Γιώρκος και ο Παής Θωμά.

Εκτός από βόλεϊ τι άλλες εκδηλώσεις έκανε η Ένωση Νέων Αγίου Μέμνονα;
Στις εθνικές εκδηλώσεις ήμασταν οι πρώτοι στη σειρά. Κάναμε παρέλαση και ήμασταν μπροστά.

Κάνατε παρέλαση στον Άγιο Μέμνονα ή κάτω στην Πόλη;
Κάτω στην πόλη. Συνήθως πήγαινε η αντιπροσωπεία και πήγαιναν και άλλα άτομα μαζί με την αντιπροσωπεία. Είχαμε και τύμπανα και πηγαίναμε με το λάβαρό μας.

Τι άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις έκανε ο σύλλογος;
Παίξαμε πολλά θέατρα. Παίξαμε το «Κόκκινο πουκάμισο», το «Φον Δημητράκη», και άλλα που μου διαφεύγουν.

Πες μας για το «Κόκκινο πουκάμισο» πρώτα. Ποιοί ήταν οι ηθοποιοί;
Θυμούμαι καλά τον Χρίστο Κάτσαρα, τον Περικλή Πιερίδη, το Χαμπή Χατζηχαμπή, το Γιώρκο Κακούσιη (Τσολιά).

Ποιος είναι αυτός που σας δίδασκε το θέατρο;
Ήμασταν αυτοδίδακτοι.

Δηλαδή αποφασίζατε από κοινού;
Ναι. Εγώ ήθελα να πάρω τούτο το ρόλο, ο Περικλής τον άλλο ρόλο, η Γιωργούλλα τον άλλο ρόλο, και ούτω καθεξής.

Εκτός από το «Κόκκινο πουκάμισο» άλλο θέατρο που παίξατε είπες ήταν το «Φον Δημητράκης». Ποιοι έπαιξαν στο «Φον Δημητράκης»;
Φον Δημητράκης έπαιξα εγώ, ο Κωστής ο Κιαγιάς, Λεωνίδας ο Κωνσταντίνος Παπαναστασίου.

Ποιοί άλλοι έπαιξαν;
Ο Πάρης και ο Περικλής Περικλέους, η Μάρω Φιλίππου, η Ζούλα του έμπορα, η Γιωργούλα του Περικλή, η Κυριακή Παπαναστασίου, ο Μιχαλάκης Ιωακείμη. Δε θυμάμαι άλλους. Ο Γιαννάκης Παπαδόπουλος ήταν ο υπεύθυνος. Ήταν αυτός που μας το δίδαξε.

Τι άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις έκαναν;
Έκαναν κάποτε και διαλέξεις.

Θυμάσαι κανένα θέμα;
Μια διάλεξη ήταν για τον Ακάθιστο Ύμνο και μια άλλη για το Σύμπαν.

Πες μας σε τι διαφέρει ο Άγιος Μέμνονας της εποχής σας από τις άλλες ενορίες;
Ήταν καταπράσινος ο Άγιος Μέμνονας. Ήταν όλο Πορτοκαλιές.

Θυμάσαι κάτι χαρακτηριστικό;
Την Άνοιξη είχαμε πολλούς τουρίστες. Κάποτε πέρασε από το σπίτι μου ένας Ιάπωνας με το γιο του, που ήταν γιατρός. Εγώ ήμουν μες το περβόλι και όταν με είδαν σταμάτησαν και με ρώτησαν. “Πως λέγεται αυτός ο τόπος”; Τους απάντησα «Άγιος Μέμνονας». Τότε εκείνοι μου είπαν «Γυρίσαμε όλο τον κόσμο και ο τόπος που είσαι εσύ αυτή τη στιγμή είναι ο καλύτερος που είδαμε ποτέ».

Καλά, τι τους έκανε να εκφραστούν με αυτόν τον τρόπο;
Ήταν οι ανθισμένες πορτοκαλιές. Μου είπαν ότι όταν ερχόντουσαν με το πλοίο πηγαίνοντας προς το λιμάνι της Αμμοχώστου τους έδινε η μυρωδιά των ανθών των πορτοκαλιών στο βαπόρι.

Πες μας οτιδήποτε ξέρεις για την ΕΟΚΑ.
Εγώ μυήθηκα από το Στυλιανό Λένα μες το νεκροταφείο του Αγίου Μέμνονα. Είχαμε ραντεβού να μας δει μια Κυριακή η ώρα τέσσερις. Εμείς πήγαμε στο ποδόσφαιρο και επιστρέψαμε λίγο αργά. Μας λέει, “ξεχάστε τα τούτα ούλα που κάμνετε”. Πήγαμε στο νεκροταφείο να μας ορκίσει και μου λέει “μπορείς να γίνεις εκτελεστής”; και του απάντησα αρνητικά. Ήταν μαζί μου και ο Γιωρκής του Καφέτζιη. Εσύ του λέει; Όχι δεν μπορώ του απαντά. Ήταν και ο Στέλιος ο Ψαράς. Ατού του λέει. Έγινα μέλος της ΕΟΚΑ από το 1955.

Υπήρχαν κρησφύγετα στον Άγιο Μέμνονα;
Βεβαίως, μες το περιβόλι μου. Στο περιβόλι μου υπήρχε κρύπτη πυρομαχικών. Οι καταζητούμενοι έμεναν στο περιβόλι μου, κάτω από τα δένδρα και στο περιβόλι του Γιώργου Πέτρου-Ζαζή, ή Γιώργου της Ιωάννας όπως ήταν γνωστός.

Θεοδώρα Θεόδουλου

H Θεοδώρα Θεοδούλου γεννήθηκε τον Αύγουστο του 1916. Φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο Θηλέων Αγίου Μέμνονα, στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο Αμμοχώστου και μετά στο Γυμνάσιο Αρρένων Αμμοχώστου για ένα χρόνο, επειδή σκόπευε να γίνει νηπιαγωγός. Η κοινωνική προσφορά της ήταν σημαντική τόσο στον Άγιο Μέμνονα όσο και στην Αμμόχωστο.

Έδωσε τη συνέντευξη που ακολουθεί το 2009 σε ηλικία 93 ετών.


Κυρία Θεοδώρα, μπορείτε να μας πείτε με λίγα λόγια πώς ήταν ο Άγιος Μέμνονας όταν ήσασταν μαθήτρια του δημοτικού;
Ο κόσμος ήταν αγαπημένος. Αν ρωτάτε για τα σχολεία του Αγίου Μέμνονα, είχαμε Δημοτικό Σχολείο Αρρένων και Δημοτικό Σχολείο Θηλέων. Στο Παρθεναγωγείο ήμασταν περίπου 30 παιδιά. Οι μαθητές στο Αρρεναγωγείο ήσαν πιο πολλοί, περίπου 40 με 45 παιδιά. Στα σχολεία του Αγίου Μέμνονα τα αγόρια ήταν πιο πολλά από τα κορίτσια, γιατί εκείνοι που ήθελαν να σπουδάσουν έπρεπε να τελειώσουν το δημοτικό και ύστερα να φοιτήσουν στο γυμνάσιο, ενώ οι κοπέλες τότε δεν πήγαιναν γυμνάσιο. Η μόνη που φοίτησε στο Γυμνάσιο Αρρένων, από τον Άγιο Μέμνονα, ήμουν εγώ. Τέλειωσα το Ανώτερο Παρθεναγωγείο και μετά πήγα ένα χρόνο στο Γυμνάσιο Αρρένων διότι λογάριαζα να σπουδάσω Νηπιαγωγός.

Όταν λες, Ανώτερο Παρθεναγωγείο τι εννοείς;
Το Ανώτερο Παρθεναγωγείο ήταν στο Βαρώσι, κοντά στη Φραγκοεκκλησιά. Στο Παρθεναγωγείο φοιτούσαν οι πρώτες τρεις τάξεις του Γυμνασίου. Οι κοπέλες που ήθελαν να μάθουν πιο πολλά, μετά την αποφοίτησή τους από το Δημοτικό πήγαιναν στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο. Για να πας να σπουδάσεις έπρεπε να φοιτήσεις άλλα τρία χρόνια στο Γυμνάσιο Αρρένων. Εγώ φοίτησα και ένα χρόνο στο Γυμνάσιο Αρρένων.

Πού ήταν το Αρρεναγωγείο και πού ήταν το Παρθεναγωγείο στον Άγιο Μέμνωνα;
Το δημοτικό (παρθεναγωγείο) ήταν στο δρόμο που πήγαινες Βαρώσι, και το Αρρεναγωγείο (δημοτικό) ήταν κοντά στην εκκλησία του Αγίου Μέμνονα.

Επομένως το ένα ήταν κοντά στην εκκλησία και το άλλο πού ήταν ακριβώς;
Τότε δεν είχαν οι δρόμοι ονόματα. Ύστερα το δρόμο εκείνον τον ονόμασαν «οδός Εσπερίδων».

Το σχολείο ήταν απέναντι από το σπίτι του Χατζηκουμή, της Κατίνας του Χατζηκουμή;
Όχι ήταν πιο κάτω. Ήταν κοντά στο σπίτι του Φίλιππου του Αρέστη. Πρώτα ήταν το Παρθεναγωγείο και μετά έβρισκες το σπίτι του Φίλιππου του Αρέστη.

Πες μας τώρα, για ποιαν εποχή μιλούμε;
Την εποχή του 1930.

Ύστερα πώς εξελίχθηκε ο Άγιος Μέμνονας;
Την εποχή των προπάππων μας ήταν πολύ λίγοι οι κάτοικοι, όπως μας έλεγαν οι γονιοί μας. Ύστερα μεγάλωσε η ενορία του Αγίου Μέμνονα. Για παράδειγμα, κάποιος παντρεύοντας τα 6 παιδιά που είχε πολλαπλασιάζονταν στην επόμενη γενιά. Δεν ερχόντουσαν κάτοικοι από άλλες περιοχές.

Θέλω να μας πεις γενικά για τους κατοίκους του Αγίου Μέμνονα, πώς τους θυμάσαι; Θυμάσαι πόσοι ήταν;
Οι κάτοικοι του Αγίου Μέμνονα ήταν πολύ καλά πλάσματα, ήταν κτηματίες, είχαν τα περβόλια τους και ήταν οικονομικά ευκατάστατοι σε σύγκριση με άλλους. Είχε βέβαια και τους τεχνίτες του, αλλά υπήρχαν άτομα που ήταν αποκλειστικά περιβολάρηδες. Σαν τον παππού μας το Μιχάλη Φιαλά. Τα παιδιά του έγιναν και κείνοι περιβολάρηδες, όπως ο θείος μας ο Κωνσταντής Φιαλάς και ο θείος μας ο Γιώργος Φιαλάς. Ζούσαν που τα περβόλια. Ακόμα υπήρχε εποχή, όπως μου έλεγε η μάνα μου η Μαρίτσα, που ο Άγιος Μέμνονας είχε πάρα πολλές καϊσιές, όχι πορτοκαλιές. Όταν πήγε ο προπάππος μας ο Χατζηκωσταντής ο Φιαλάς στον Άγιο Τάφο (στη Γιάφα) έβαλε μες στη βάττα (στάμνα) που πήρε για να πίνει νερό ένα κλαδάκι πορτοκαλιά γιαφίτικη και με αυτό τον τρόπο έφερε τα πορτοκάλια στο Βαρώσι, στον Άγιο Μέμνονα.

Τώρα αφού αρχίσαμε με τον Χατζηκωνσταντή, ποιοι άλλοι ήταν οι προύχοντες στον Άγιο Μέμνονα;
Τότε; Θυμούμαι τον Χαράλαμπο Δημητρίου, που ήταν ο μουχτάρης μας, ο πατέρας του κυρίου Δημητρίου του Μαθηματικού. Ήταν η οικογένεια του παππού του Παυλάκη, ο Χατζηπαύλος, ήταν ο κύριος Φίλιππος του Αρέστη που ήταν Μέλος της Σχολικής Εφορείας και αντιπροσώπευε τον Άγιο Μέμνονα. Ο Ψαράς, ο Τσικκίνης ο γέρος, ο Παναγιώτης ο Τσικκίνης, ήταν από τους πλουσίους.

Γνωρίζεις κάποια άτομα που τους σέβονταν οι κάτοικοι, δηλαδή άκουγαν αυτά που τους έλεγαν;
Αυτοί που σου είπα. Σαν το γέρο το Χατζηπαύλο, ήταν ηλικιωμένος αλλά σεβαστό πρόσωπο στην κοινωνία, ο Παναγιώτης ο Τσικκίνης, ο κύριος Φίλιππος Αρέστης που ήταν και Σχολικός Έφορος.

Εκείνη την εποχή πόσοι ήταν οι κάτοικοι του Αγίου Μέμνονα;
Οι κάτοικοι… δε θυμούμαι, αλλά οι οικογένειες ήταν περίπου 100.

Πόσα ήταν τα παιδιά για να υπολογίσουμε τον πληθυσμό;
Τα παιδιά του δημοτικού σχολείου ήταν περίπου 50. Ο δάσκαλος επί της εποχής μας ήταν ο Ζαχαρίας ο Κωνσταντινίδης, άντρας της Αναστασίας του Χατζηπαναγή. Το πατρικό όνομα της δασκάλας μας ήταν Αντιγόνη Γιαπάνη και ονομάστηκε Στεφανίδου όταν παντρεύτηκε. Καταγόταν από την ενορία του Σταυρού.

Ποιούς άλλους δασκάλους θυμάσαι;
Άλλες δασκάλες ήταν η Δέσποινα η Θρούπα, καταγόταν από το Λευκόνοικο. Πριν από την κυρία Δέσποινα ήταν η κυρία Καλλιστένη, την εποχή της αδελφής μου της Ειρήνης. Η Ειρήνη παντρεύτηκε τον Αντρέα Μάρκου από το Παραλίμνι. Την εποχή της θείας μου της Αντριανούς ήταν η Πολύμνια. Δε θυμούμαι άλλη δασκάλα.

Πες μας τώρα για όλους του Κοινοτάρχες που θυμάστε.
Οι κοινοτάρχες που έφτασα εγώ ήταν ο Χαράλαμπος Δημητρίου, ο πατέρας του κύριου Γιώργου του Μαθηματικού. Ύστερα έγινε κοινοτάρχης ο γιος του ο Κώστας Δημητρίου. Αυτούς θυμάμαι μόνο.

Πες μας τώρα λίγα λόγια και για τους ιερείς που θυμάσαι.
Ο πρώτος ιερέας, ήταν θείος του πατέρα μου, ο Παπά-Μιχαήλ Εμανουήλ, ο παππούς του Ιωακείμη. Εγώ δεν τον πρόφθασα. Ο παππούς του Ιωακείμη ήταν αδελφός της γιαγιάς μου της Μαριούς. Τον ιερέα που θυμούμαι εγώ ήταν ο Παπά-Αντρέας . Πεθαίνοντας ο Παπά-Μιχαήλ τον διαδέχτηκε ο Παπά-Αντρέας και ύστερα από τον Παπά-Αντρέα είχαμε τον Παπά-Κωνσταντή (Παπά-Καούλας), πατέρα του Αντωνάκη που ήταν αθλητής, ύστερα ήταν ο Παπά-Σωφρόνης (Μαστίχας). Ο τελευταίος ιερέας πριν από την τουρκική εισβολή ήταν ο Παπά-Αναστάσιος Χαραλάμπους.

Πες μας λίγα λόγια και για την εκκλησία του Αγίου Μέμνονα και αν είχε και παρεκκλήσια στην ενορία.
Δεν είχε παρεκκλήσια. Μιαν εκκλησία είχαμε την εκκλησία του Αγίου Μέμνονα.

Ξέρεις τίποτα για την ιστορία της εκκλησίας;
Εγώ δεν ξέρω. Νομίζω ότι ο Άγιος Μέμνονας ήταν ο Άγιος των ακρίδων. Μια χρονιά ήρθαν πολλές ακρίδες στον Άγιο Μέμνονα και ο Άγιος τούτος έκαμε το θαύμα του και έφυγαν οι ακρίδες. Όπως ξέρετε οι ακρίδες έτρωγαν τα δέντρα. Αυτό ξέρω, πως ήταν ο Άγιος που προστάτευε την ενορία του Αγίου Μέμνονα από τις ακρίδες.

Γινόντουσαν πανηγύρεις στον Άγιο Μέμνονα;
Γινόντουσαν δυο πανηγύρεις. Η πανήγυρη του Αγίου Μέμνονα και η πανήγυρη της Ελιάς. Η πανήγυρη της Ελιάς ήταν εμπορική. Έφερναν και ζώα. Είχε μεγάλη έκταση γύρω από την εκκλησία. Δεν ήταν πανήγυρη μόνο για τρόφιμα και οπωρικά. Η μεγαλύτερη πανήγυρη ήταν της Ελιάς.

Ποια ήταν τα έθιμα των κατοίκων, αν υπήρχαν τέτοια;
Μα τα έθιμα είχαν σχέση με τις νοικοτζιηρές. Όταν ερχόντουσαν τα Χριστούγεννα, ζύμωναν, και ετοιμάζονταν για τη γιορτή των Χριστουγέννων. Το ίδιο και για τη Λαμπρή. Τη Λαμπρή οι κοπέλες έκαναν σούσες.

Πού γινόντουσαν οι σούσες;
Στα σπίτια μας. Το σπίτι μας ήταν δίχωρο και ήταν με σιδηροδοκό, νευκά σιδερένη, και ερχόντουσαν οι κοπέλες και κρεμάζαμε τη σούσα μέσα στο σπίτι, μέσα στο υπνοδωμάτιό μας. Περνούσαμε το σχοινί στο μέσο της νευκάς τζιαι κάναμε σούσα. Εμείς δεν είχαμε μεγάλο δέντρο. Τα άλλα σπίτια, όπως του Κιαγιά, που είχε μια μεγάλη αμυγδαλιά, έκαμναν την σούσα έξω στην αυλή. Είχαμε μια γιαγιά που ήταν παπαδιά, η γιαγιά του Ιωακείμη. Της άρεσε να κάθεται στη σούσα και να τη σούζουμε. Μπορεί να ήταν 90 χρονών τότε. Μας έλεγε “όι κόρη μου να με σούσετε για να μην ψωρκάσω”.

Μόνο το Πάσχα γινόντουσαν οι σούσες;
Ναι, την Ανάσταση μόνο. Δεν γινόταν άλλη μέρα.

Τι θυμάσαι για το ανθόνερο;
Εγώ έκαμνα πάντα ανθόνερο. Την εποχή των ανθών, τον Απρίλη που άνθιζαν οι πορτοκαλιές, έβαζα σεντόνι χαμέ, σούζαμε την πορτοκαλιά και οι ανθοί έπεφταν πάνω σε καθαρό σεντόνι. Έπιανα τους ανθούς και αν ήταν μια οκά οι ανθοί έβαζα και το ανάλογο νερό. Πάνω στο μαγκάλι τοποθετούσα τον λαμπίκο, είχα λαμπίκο τότε, αποστακτήρα, και με τον βρασμό οι υδρατμοί, περνούσαν μέσα από κρύο νερό και ψύχονταν. Οι σταγόνες έπεφταν μετά σε μια μπουκάλα τζιαί έπιανα το ανθόνερο. Έκαμνα ανθόνερο και με τα τριαντάφυλλα γιατί είχα πολλές τριανταφυλλιές. Σαν την Άνοιξη μπορεί να έπιανα 200 τριαντάφυλλα την ημέρα.

Πώς νιώθατε τον Απρίλη όταν άνθιζαν οι πορτοκαλιές;
Ήταν χαρά Θεού! Ξέρεις τον Απρίλη που άνθιζαν τα δέντρα, τα αυτοκίνητα δεν τα χωρούσε ο τόπος. Κάθε λίγο έβλεπες αυτοκίνητα να περνούν σε όλο τον Άγιο Μέμνονα για να τους δώσει η μυρωδκιά των ανθών. Τόση χαρά, τόση αγαλλίαση ένιωθε ο κόσμος από τη μυρωδκιά των πορτοκαλιών! Μια φορά που ερχόμουν από τη Λευκωσία και ήταν ανθισμένα τα δέντρα, μόλις κοντέψαμε το Τέσσερα Μίλι ανάπνεες τη μυρωδκιά των πορτοκαλιών που ήταν ανθισμένες.

Για το μετάξι τι έχετε να μας πείτε;
Eίχαμε τότε πολλούς μεταξοσκώληκες. Η μάνα μου πάντα έπιανε πολλούς μεταξοσκώληκες.

Μόνο εσείς ή και άλλοι στη γειτονιά;
Όλος ο Άγιος Μέμνονας. Εκείνη την εποχή ο κόσμος ζούσε από το μετάξι, τα κουκούλια τα πουλούσαν γιατί ήταν ένα εισόδημα για τη νοικοκυρά. Δεν είχε τότε γραφεία για να εργάζονται οι γυναίκες. Η γυναίκα ήθελε να πιάνει χρήματα τούτη την εποχή. Όταν ερχόταν η Λαμπρή αγοράζαμε τον μεταξόσπορο. Άλλος έπιανε 10 δράμια, άλλος 5 δράμια, άλλος 6, ανάλογα με τις συκαμιές διότι οι φράκτες των περβολιών ήταν οι συκαμιές. Από κείνες τις συκαμιές είχαμε καλό εισόδημα. Σαν η μάνα μου έτυχε μια χρονιά να αγοράσει 12 δράμια μεταξόσπορο. Πάντα πιάναμε πομισιάρικο (συνεταιρικό) με τον Ιωακείμη, γιατί ο Ιωακείμης είχε πολλές συκαμιές. Έτυχε μια χρονιά να κάμουμε 60 οκάδες κουκούλια. Πιάναμε από 30. Τριάντα δίναμε εκείνου που μας έδινε τις συκαμιές και τριάντα έπιανε η μάνα μου. Τριάντα οκάδες κουκούλια έβγαζαν πολύ μετάξι με το οποίο υφαίναμε την προίκα μας, διότι η προίκα μας ήταν ούλο μεταξωτά. Είχε άτομα από το Παραλίμνι που ερχόντουσαν να αγοράσουν κουκούλια. Ερχόντουσαν στην μάνα μου και αγόραζαν ως και 8 οκάδες. Με τούτον τον τρόπο ζούσαν τότε οι νοικοκυρές. Να πουλήσουν τα κουκούλια τους. Κάποτε αγόραζε και ο κύριος Χαράλαμπος Δημητρίου, ο πατέρας του κυρίου Γιώργου Δημητρίου του καθηγητή. Έπαιρναν οι γυναίκες τα κουκούλια εκεί και τα αγόραζε. Ερχόντουσαν έμποροι που αγόραζαν το κουκούλα από κοντά του για να το κάνουν μετάξι. Έτυχε, όπως σας είπα, να κάνουμε μια φορά 60 οκάδες κουκούλια. Οι 30 οκάδες ήταν πάρα πολλές. Με 8 οκάδες κουκούλι έβγαλες μιαν οκά μετάξι. Ήταν ένα καλό εισόδημα για τη νοικοκυρά.

Πες μας κυρία Θεοδώρα, οι κάτοικοι γενικά ήσαν προοδευτικοί ή συντηρητικοί;
Ήταν προοδευτικοί. Είχε τζιαι συντηρητικούς βέβαια.

Πες μας αν οι κάτοικοι του Αγίου Μέμνονα έστελλαν τα παιδιά τους για να μορφωθούν πέραν του δημοτικού.
Ο Άγιος Μέμνονας είχε μόνο δημοτικό. Επί της εποχής μου και πριν ακόμα, ο κύριος Γιώργος Δημητρίου ήταν καθηγητής, που σημαίνει ότι τον έστειλε ο πατέρας του στο πανεπιστήμιο για να γίνει καθηγητής. Άλλος ήταν ο γιατρός ο Κιαγιάς που φοίτησε σε πανεπιστήμιο. Μορφωνόταν ο κόσμος.

Ξέρεις κάποια άτομα που έχουν διακριθεί στην κοινωνία και ήσαν από τον Άγιο Μέμνονα;
Ήταν παλιά ο Κώστας ο Θεοφάνης, ο πατέρας του γιατρού του Γιώργου Φάνου. Έστειλε το γιο του και σπούδασε ιατρική. Ήταν ο γιατρός μας όταν ήμουν μικρή του δημοτικού. Έστειλε και τον άλλο γιο του σε σχολή στην Λευκωσία, νομίζω στην Αγγλική Σχολή. Ο γέρος, ο Χατζηγιώρκος Μυλωνάς σπούδασε και κείνος τα παιδιά του. Είχαμε τον γιατρό τον Κιαγιά, τον μαθηματικό Ανδρέα Τσικκίνη αλλά εν υστερινός τούτος.

Στον Άγιο Μέμνονα υπήρχαν σύλλογοι, είτε για τους άντρες είτε για τις γυναίκες;
Ήταν ο σύλλογος των αγοριών. Οι κοπέλες δεν είχαν σύλλογο είχαμε το κατηχητικό μόνο.

Σ’ αυτό το σύλλογο έκαναν κάποιες εκδηλώσεις;
Έκαμναν. Παίζαμε και δράματα.

Αν θυμάσαι, πες μας τι δράματα παίζατε, και ποιοι ήσαν οι ηθοποιοί;
Ήμουν τζιαι εγιώ μέσα. Νομίζω ότι παίξαμε τον Παύλο τον Μελά. Ναι. Τον Παύλο τον Μελά.

Αν θυμάσαι, ποιοι άλλοι έπαιξαν στο θέατρο;
Ήταν τα κοπέλια του θείου μου του Γιώρκου του Φιαλά, ο Μιχάλης ο Φιαλάς ήταν τζιαί τζιείνος μέσα, για να πάω τζιαί γιω, αλλά ήταν τζιαί άλλοι μέσα. Που να τους θυμηθώ γιε μου, γέρασα.

Πες μας τώρα αν ο Άγιος Μέμνονας σε σύγκριση με τις άλλες ενορίες της Αμμοχώστου διέφερε σε κάτι.
Όλες οι ενορίες ήταν καλές. Ο κόσμος στον Άγιο Μέμνονα ήταν αγαπημένος, δεν είχαμε δύσκολα πλάσματα. Ήταν πολύ αγαπημένοι, ήταν μονιασμένοι.

Πες μας κάποιες προσωπικές εμπειρίες που θυμάσαι έντονα από τη ζωή σου.
Είμαι ευχαριστημένη που οι γονιοί μου με έστειλαν σε ανώτερο σχολείο. Βραβεύτηκα. Όποια έγραφε την πιο καλή έκθεση βραβευόταν. Εγώ πήρα τον έπαινο του Παναγιώτιου Βραβείου. Όλη μέρα έκλαια, αντί να χαρώ, δεν ξέρω πως μου ήρθε. Αφού μια συμμαθήτριά μου που ήμαστε στενές φίλες μου είπε «ρα Θεοδώρα ήντα που κάμνεις έτσι, τζιαί κλαίεις;». Λαλώ της «έν ηξέρω» αφού μου ερχόταν κλάμα. Εκείνη τη μέρα έκλαια αντί να χαίρουμαι. Τούτη ήταν η εμπειρία μου.

Άλλο πράγμα που θυμάσαι ως εμπειρία;
Δε θέλω να το φημιστώ τώρα αλλά στην εισβολή εγώ έμεινα μέσα. Δυο μόνο γυναίκες φροντίζαμε 45 αρρώστους. Για κείνη την υπηρεσία μας τίμησε ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Γ΄.

Ποιος σας έδωσε το βραβείο;
Ο Αρχιεπίσκοπος. Μας κάλεσαν στην Αρχιεπισκοπή και μας έδωσαν το βραβείο.

Πόσο καιρό μείνατε στον Άγιο Μέμνονα μετά την εισβολή;
Ώσπου ήρθαν τα Ηνωμένα Έθνη τζιαί εβκάλα μας. Παραπάνω από δέκα μέρες. Δυο κυρίες, η κυρία Καψουράκη και εγώ φροντίζαμε 45 αρρώστους.

Πού ήταν αυτοί οι 45 άρρωστοι;
Στο δημοτικό σχολείο του Αγίου Μέμνονα.

Και αυτοί οι 45 άρρωστοι από πού ήσαν;
Μας τους έφεραν από το γηροκομείο του Βαρωσιού. Είχε και ο Άγιος Μέμνονας. Για παράδειγμα η Κιαγίνα, η μάμα του γιατρού, μετά την εισβολή έμεινε στο σπίτι της με μια υπηρέτρια. Η υπηρέτρια είχε το κακό σύστημα να κάθεται πάνω στον καναπέ και να έχει αναμμένο το φως μέρα μεσημέρι. Πέρασαν οι Τούρκοι στρατιώτες και όταν είδαν το φως αναμμένο πυροβόλησαν, την πλήγωσαν στο πόδι τζιαι που την αιμορραγία πέθανε.

Αυτό έγινε στις πρώτες δέκα μέρες μετά την εισβολή;
Ναι. Τις πρώτες ημέρες της εισβολής. Επήγα ένα πρωί να δω τι γίνεται, γιατί ήξερα πως ήταν κατάκοιτη. Την προηγούμενη ημέρα πριν την εισβολή έστειλε την υπηρέτριά της και μου είπε, «κυρία Θεοδώρα αν έσιεις ψωμί δώσε μας γιατί εν έχουμε ψωμί να φάμε». Έβαλα της τζιαι ελιές τζιαι ψωμί τζιαι έδωσά της τα. Την επαύριον λέω της Αγγελικής Καϊσίδου, αδελφής του Αντρίκκου του Δεσπότη. Εν να πάω να δω αν έχουν ψωμί οι γερόντισσες για να τους πάρω. Επήγα, και έκλαιε η Κιαγίννα. «Αχ Φανού πού είσαι κόρη μου, ούλοι έφυαν τζιαι αφήκαν με». Μα ήντα που έπαθες θεία χατζήνα λαλώ της». Λαλεί μου, «κόρη μου έφυαν ούλοι τζιαί αφήκαν με». Η Φανού (η υπηρέτρια) που έλεγε ότι δε θα φύγει, έφυγε. Φωνάζω της και δε μου απαντά. Πάω μέσα στο σαλόνι και βρίσκω τη Φανού πεθαμένη σε λίμνη αίματος. Θκεια μην κλαις και θα πάω να σου φέρω ψωμί και ό,τι άλλο έχω στο σπίτι, αλλά να μην κατεβείς που το κρεβάτι γιατί έχουμε 40 στο σχολείο για να περιποιηθούμε και όταν βρω καιρό θα έρθω να σε δω.

Όταν λες Φανού, ποιο ήταν το επώνυμό της;
Εν θυμούμαι το επώνυμό της τώρα. Ήταν από το Βαρώσι και την πλήρωναν τα παιδιά της Κιαγίνας για να την περιποιούνται. Επειδή ήταν το φως ανοικτό την πυροβόλησαν οι Τούρκοι. Έπιασα το γιατρό τηλέφωνο, τον γιο της, τζιαι λαλώ του έτσι τζιαι έτσι για τη μάνα σας τζιαί λαλεί μου φρόντιζε Θεοδώρα τζιαι που να βρεθούμε να σε πληρώσουμε. Έθελω γιε μου χρήματα λαλώ του. Όταν ήρθε ο Δόκτωρ Χέντερσον, τον έστειλε η υπεύθυνη των γερόντων στο σχολείο για να τους δει, του είπα «Γιατρέ μου μια γυναίκα, μάνα ενός γιατρού, εν μόνη της τζιαι αβοήθητη». Τζιαι λαλεί μου έμπα μες το αυτοκίνητο τζιαι να πάμε να την φέρουμε. Έχεις 45, 46 να τους κάμεις 47. Πιάσαμε τη γερόντισσα και τη φέραμε στο σχολείο. Μείναμε στο δημοτικό ώσπου ήρθαν τα Ηνωμένα Έθνη και μας πήραν στον Απόστολο Παύλο, ύστερα μας πήραν στις Γαλλίδες τις Καλογριές. Μείναμε εκεί 2 χρόνια ώσπου κτίστηκε ο Άγιος Ιωάννης ο Ελεήμον και κουβαλήθηκε το γηροκομείο εκεί.

Ο Άης Ιωάννης ο Ελεήμον σε ποια περιοχή βρίσκεται τώρα;
Στη Λάρνακα.

Μιχάλης Κιαγιάς

Ο Μιχάλης Κιαγιάς γεννήθηκε το Μάιο του 1914. Φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο Αγίου Μέμνονα και μετά στο Γυμνάσιο Αμμοχώστου. Μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο ενεγράφη στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1936. Πήρε το πτυχίο του με άριστα από το Πανεπιστήμιο το 1939.

Έδωσε τη συνέντευξη που ακολουθεί το 2009 σε ηλικία 95 ετών.


Γιατρέ, θα θέλαμε να μας πείτε, όταν ήσασταν στην παιδική σας ηλικία πώς έμοιαζε ο Άγιος Μέμνονας;
Ο Άγιος Μέμνονας ήταν ένα μικρό χωριό, με λίγους κατοίκους, που όλοι τους ήταν κηπουροί. Εμείς όταν ήμασταν μικροί πηγαίναμε στο παλιό σχολείο.

Πού βρισκόταν το παλιό σχολείο;
Ήταν δίπλα από την εκκλησία προς το σπίτι της Ανδριανής Πέτρου (το γένος Σιτσιάνη), κόρη του Κωνσταντή Αντώρκα. Εκεί είχε και νερό που ερχόταν με αυλάκι πετρόκτιστο από την Αγία Νάπα. Υπήρχε ένα μικρό ντεπόζιτο με μια μικρή φουντανούδα την οποία ανοίγαμε με τάππο και πίναμε νερό.

Επειδή είπατε προηγουμένως ότι ο Άγιος Μέμνονας ήταν ένα μικρό χωριό, θυμάστε να μας πείτε πόσοι ήταν οι κάτοικοι;
Δε θα ήταν παραπάνω που 300. Είχε 60 μαθητές περίπου. Οι περισσότεροι είχαν περβόλια και ασχολούνταν με την κηπουρική.

Μπορείτε να μας πείτε τα ονόματα κάποιων που ασχολούνταν με την κηπουρική;
Να αρχίσω από τον Κιαγιά που είχε 8 παιδιά. Ο ένας από αυτούς ήταν ετεροθαλής. Είχε μεγάλους κήπους και ασχολείτο εκεί ο γερο-Κιαγιάς. Κατοικούσαμε σε ένα σπίτι το οποίο ήταν του ετεροθαλούς αδελφού. Τα περβόλια ήταν σε 5 μερίδια και ζούσαμε εκεί. Τα 7 ή 8 αδέλφια εργάζονταν για την οικογένεια. Οι μεγάλοι πάντοτε βοηθούσαν τους μικρούς. Θυμάμαι την αδελφή μου που μας έλουννε, μας έπλενε και μας τάιζε, όταν ήμασταν μικροί.

Άλλες οικογένειες;
Οικογένειες θα πούμε πολλές. Αρχίζουμε από την οικογένεια του Αντώνη Τουμαζή, που το σπίτι του βρισκόταν στην αρχή του Αγίου Μέμνονα. Ήταν μια πολυμελής οικογένεια, νομίζω ήταν 10μελής, μετά ήταν του Γιώρκου Μυλωνά, ύστερα ήταν του Δημητρό Γιασουμή (Αμερικάνος), μετά ήταν του Βασίλη Ψαρά, του Γιώρκου Χατζηκυριάκου και του Δημήτρη Χατζηχαμπή. Μετά ήταν το περβόλι του Παύλου Χατζηπαύλου, παππού του Παυλάκη και Γιαννάκη Παπαδόπουλου, το οποίο έφτανε ως το δρόμο. Μετά ήταν του Παυλή Ψαρά, του Γιώρκου Ψαρά, και μετά ήταν του Φίλιππου του Μάζαρου. Πρώτα ήταν του Σέντρου και μετά ήταν το περβόλι του Γιάγκου, γιου του Φίλιππου του Μάζαρου, ο οποίος παντρεύτηκε την αδελφή του Κυπραίου και έμενε εκεί. Ύστερα είχε ένα περβόλι μικρό της Χατζήνας Αρετής.

Ποιο ήταν το επώνυμό της;
Χατζηαρετή την ελαλούσαμε. Απέναντι δεξιά ήταν το παγοποιείο του Δημητρίου. Εκεί εργαζόταν ο καθηγητής ο Γιώργος Δημητρίου, ο Μαθηματικός, και ο αδελφός του ο Κώστας Δημητρίου, ο οποίος έγινε μετά Μουχτάρης. Μετά πηγαίνοντας προς τα πάνω ήταν το σπίτι του Λευτέρη Ελευθερίου, ο οποίος διόρθωνε ανεμόμυλους. Ο Λευτέρης το 1950 είχε ένα μικρό εργαστήριο στο σημείο αυτό.Σημ.: Τόσο το σπίτι όσο και το περιβόλι του ήσαν πίσω από το σπίτι του Τάσου Αρέστη, στο δρόμο Δερύνειας-Αμμοχώστου. Κοντά στο σπίτι του Τάσου Αρέστη, έμενε η οικογένεια Νικολέττου, η οποία ονομαζόταν και Θερκού του Βρακά, ο οποίος είχε καρέττα.
Μετά από το εργαστήρι του Λευτέρη ήταν το σπίτι του Αρέστη Αρέστη, ο οποίος ήταν ψάλτης στον Άγιο Μέμνονα. Μετά ήταν του Φίλιππου Αρέστη του πατέρα του Αρέστη και του Τάσου, αριστερά ήταν το περβόλι τους και μετά ήταν το σπίτι του Μαυρουδή Χατζηχαμπή. Μετά είχε ένα δέλτα στο οποίο κατέληγε ο κήπος του Χαράλαμπου Δημητρίου και χώριζε το δρόμο. Ο ένας δρόμος προς τα κάτω πήγαινε προς τα σπίτια του Κωνσταντίνου Χατζηπασχαλή (Δεσπότη) και του Κωσταντή Γιακέσιη. Μετά ήταν το σπίτι του ρολοά, του Παναγιώτη Δημητρίου. Ο πατέρας του ήταν ράφτης. Ύστερα ήταν τα σπίτια του Λούκα Χατζημένοικου και του Γιώρκου Φαφουρτή. Ο άλλος δρόμος προς τα πάνω οδηγούσε προς το Παρθεναγωγείο. Το Παρθεναγωγείο ήταν ιδιοκτησία της εκκλησίας του Αγίου Μέμνονα.

Πού ήταν ακριβώς το Παρθεναγωγείο;
Στον κύριο δρόμο, που ήταν το σπίτι του Μαυρουδή του Χατζηχαμπή. Εκεί είχε ένα μικρό κήπο με μεγάλα δέντρα-κυπαρίσσια και είχε ένα μικρό ντεπόζιτο που ερχόταν το νερό από πάνω. Μετά ήταν τα οικήματα της εκκλησίας του Αγίου Μέμνονα, που κατοικούσαν οι δάσκαλοι της ενορίας. Αργότερα έγινε η Ένωση Νέων του Αγίου Μέμνονα (ΕΝΑΜ), μετά ήταν το καφενείο του Αγίου Μέμνονα, αριστερά ήταν το σπίτι του Χαράλαμπου Δημητρίου, του Κώστα Δημητρίου. Ο Χαράλαμπος Δημητρίου είχε τρία παιδιά, τον Κώστα, το Γιώργο και ακόμα έναν άλλο ο οποίος λεγόταν Δημητράκης, ο οποίος πέθανε που πνευμονία, όταν ήταν νέος. Μετά ήταν το σπίτι του Γιωρκή του Αρέστη, ακριβώς στο διχάλι, αριστερά ήταν του Χαράλαμπου Βραχίμη, Κυπραίο τον ελέγαμε, δεξιά ήταν του Ηλία Φαφουρτή του θείου μου και μετά ήταν της Χατζήνας του Βρακά. Μετά ήταν το Νηπιαγωγείο του Πέτσα, ήταν περιουσία του Πέτσα, την οποία αγόρασε ο Κωνσταντής ο Κουπέπιας και έκαμε νηπιαγωγείο.

Πού ήταν το νηπιαγωγείο;
Ήταν απέναντι από το σπίτι του Γιώρκου του Χατζηκουμή. Μετά είχε δρόμο ο οποίος πήγαινε προς την εκκλησία του Αγίου Μέμνονα. Στη γωνιά ήταν το σπίτι του ιερέα, του Παπά-Αντρεα, μετά ήταν το σπίτι του Ηλιόδωρου Μιχαήλ, το οποίο νοικιαζόταν ως καφενείο και μετά ήταν ο Κωνσταντής Παρπαρέσιης. Απέναντι ήταν του Σιάλου Μυλωνά και της Μαρίτσας της Λουγκρούς. Προς τα πάνω, δεξιά, ήταν της Πεζουνούς, που είχε παιδιά τον έμπορα, που ονομαζόταν Αντώνης Λουκαϊδης, τον Πασχαλή και μιαν αδελφή, η οποία παντρεύτηκε κάποιον υφασματοπώλη, που κατοικούσε στην οδό Λάρνακος. Λεγόταν νομίζω Αντριανή. Μετά ήταν του Γιώρκου Φιαλά, στη συνέχεια υπήρχαν περβόλια δεξιά και αριστερά, μετά ήταν του Κωνσταντή Φιαλά, που ήταν παντρεμένος με την Αντριανή, η οποία χήρεψε νέα. Μετά ήταν του Θεόδουλου Κωνσταντή, που έψαλε στον Άγιο Μέμνονα και ήταν και καντηλανάφτης και κτίστης. Είναι ο πατέρας της Θεοδώρας. Μετά ήταν τα δικά μας, ήταν του Κιαγιά το κάτω σπίτι και μετά έκτισε και ο ο παπάς μου το νέο το σπίτι πάνω στο κύριο δρόμο. Δίπλα ήταν το σπίτι του Ευάγγελου. Μετά προς τα πάνω ήταν το σπίτι του Ιωακείμη, το σπίτι του Μιχάλη του Τσικκίνη και του Δημήτρη του Κάτσαρη, που είχε γυναίκα την Γιωρκού, η οποία είχε μια βουλιμία στο φαγητό και έτρωγε συνέχεια. Καθόταν πάνω σε ένα σκαμνί και είχε δίπλα της νερό που έβαζε πάνω της και έτρωγε συνέχεια. Η Γιωρκού πήρε μιαν αναγιωτή, που λεγόταν Μελανή, επειδή δεν έκαμνε παιδιά. Όμως μετά την υιοθεσία έκανε τρία παιδιά, την Παναγιώτα, το Χρίστο και την Αθηνά. Η Αθηνά πέθανε μικρή. Θυμάμαι ότι μετά που πέθανε έκλεισαν το δωμάτιο που έμενε και έμεινε κλειστό ως την ημέρα που φύγαμε. Μετά ήταν το σπίτι της Ττινούς, που είχε γιο τον Κίρκα, την Ελένη του Γιασουμή, την Αναστασία του Καφέτσιη και η άλλη ήταν η Χριστίνα του Ηλία του Κοντού. Ο Ηλίας είχε παιδιά τον Αντρέα Κοντού που ήταν παρπέρης, τον Ασπρουλή και το Χαράλαμπο τον Κόκκινο και μια κόρη. Ύστερα φτάναμε στο τέλος του δρόμου του Αγίου Μέμνονα. Προς τα κάτω βρίσκαμε δεξιά μας το σπίτι του Σπυρίδωνα του Παπαδόπουλου, ο οποίος είχε παιδιά τη Χρυστάλλα, το Φίλιππο και το Λούκα, Παναγιώτα ήταν η γυναίκα του. Μετά πάνω στο στρίψιμο ήταν ο Φώτης, ο γαμπρός του Αρέστη και στο βάθος ήταν ο Πέτρος ο Χατζής. Απέναντι από του Σπυρίδωνα ήταν ο δρόμος που έφθανε σε αδιέξοδο. Στο δρόμο προς τα πάνω βρισκόταν το σπίτι του Ττοφή του Άννιολη και του Μέμνιου, μετά ήταν το σπίτι του Γιώργου Τζιωρτζή, πατέρα του Νίκου Τζιωρτζή, και μετά ήταν το σπίτι του Κωνσταντή Αντώρκα-Σιτσιάνη. Μετά ήταν του Φίλιππου του Μάζαρου. Ο Φίλιππος ο Μάζαρος χήρεψε ενωρίς. Είχε παιδιά το Γιάγκο και τον Πιερή με την πρώτη του γυναίκα, μετά πήρε μια από την οικογένεια του Σεντρου. Ανατολικά του Άννιολη ήταν τα σπίτια και τα περβόλια των Αντώνη Παυλά, του Θωμά Χατζηθωμά, του Γιώρκου Στέρκα και του Αντρέα Αδάμου. Η οικογένεια του Σέντρου είχε τρία παιδιά. Ο ένας ήταν ο Σακκουλής, τους άλλους δύο δεν τους θυμάμαι. Μετά υπήρχε αδιέξοδο προς τη θάλασσα. Προς τα δεξιά ήταν του Ζανέττου ο οποίος ήταν χασάπης και το καλοκαίρι έσφαζε ζώα στην Καντάρα και είχε και φούρνο. Όταν ήμουν μικρός με έστειλαν να αγοράσω ψωμί από του Ζανέττου, που είχε ένα σκύλο μαύρο, ο οποίος μόλις κόντεψα με έβαλε του βούρου και έπεσα χαμέ και με δάγκασε. Εγώ έβαλα τις φωνές και ήρθαν από το σπίτι του Σκούρου και μου έβαλαν σπίρτο πάνω στο μερί. Μετά ήταν το σπίτι του Γιαννή Σκούρου, που είχε γυναίκα τη Φουρεγκού. Είχε παιδιά τη Φωτεινή, το Χρυσόστομο το Γιώρκο, την Ανδριάνα, την Ελένη και την Άννα που παντρεύτηκε το Σολουκίδη. Προς τα πάνω ήταν ο Τσικκίνης Παναγιώτη Τσικκίνης. Ο Τσικκίνης ήταν τακτικός στην εκκλησία, ήταν πολύ θρησκευόμενος άνθρωπος, και είχε 5 παιδιά. Ήταν παντρεμένος με την Αγγελική από την Κώμα του Γιαλού. Είχε παιδιά τον Ανδρέα τον Τσικκίνη το Μαθηματικό, τον Παναγιώτη, τη Γεωργία, την Ανδριανή και την Ελένη που παντρεύτηκε ο Ιωακείμης.

Ποιοι ήταν οι κύριοι δρόμοι του Αγίου Μέμνονα;
Οι κύριοι δρόμοι ήταν του Αγίου Μέμνονος και των Εσπερίδων. Είχε και άλλους που πήγαιναν προς τη θάλασσα. Ήταν ο δρόμος της Καντάρας και της Κανακαρίας.

Εκεί που κτίστηκε το νέο σχολείο ήταν το σπίτι της μάνας του Μιχαήλ Καφέτζιη, ήταν η μάνα του Χαράλαμπου Κουλέρμου, ήταν η Ιουλία του Λούκα, ήταν του Βοσκού. Η πρώτη κατοικία ήταν του Βοσκού, ο οποίος είχε πεντέξι κόρες και ένα γιο ο οποίος όταν με επισκέφθηκε ως γιατρός διέγνωσα ότι είχε οξεία σκωληκοειδίτιδα και τον έστειλα στο νοσοκομείο. Ο χειρούργος στο νοσοκομείο ήταν ένας Εγγλέζος, που σε όποιους έκανε εγχείριση, πέθαναν. Έκανε εγχείριση και σ’ αυτόν τον καημένο και πέθανε. Η μια του κόρη ήταν η Λένα, η άλλη η Παντελού, είχε συνολικά 4-5 παιδιά νομίζω. Στον πάνω δρόμο ήταν τα σπίτια του Χατζηγιώρκου Μισιαλή, ο οποίος πήρε την κόρη του Άννιολι, ο οποίος έκανε ένα γιο και τρεις κόρες. Τη μια κόρη την παντρεύτηκε ο Ανδρέας Μουζουράς από τη Δερύνεια, την άλλη παντρεύτηκε ένας Κατω-Βαρωσιώτης, ο Γιώρκος Σιασούρης. Εκεί δίπλα είχε περβόλι ο Χρυσόστομος της Χαρικλούς. Πιο κάτω ήταν του Μουζουρά. Το σπίτι του Μουζουρά ανήκεν στη Δερύνεια και ήταν και ο αριστερός ψάλτης της εκκλησίας μας. Δίπλα ήταν το περβόλι του Φάνου του Μυλωνά, που το πούλησε αργότερα στον Τουμαζή και το χώρισε σε οικόπεδα. Στο χώρο τούτο κτίστηκαν πολλά σπίτια. Ο δρόμος της εκκλησίας του Αγίου Μέμνονος είχε κατεύθυνση προς το δρόμο της Δερύνειας. Στο δρόμο αυτό βρίσκαμε πρώτα το σπίτι του Κωνταντή, του οποίου η γυναίκα του η Μαρουλλού εφάνισκε. Είχαν 6-7 κόρες και τρεις γιους τον Ευθύμιο, τον Κυριάκο και το Φώτη. Ο ένας πήγε στην Αυστραλία και ο Φώτης ήταν οδηγός του ασθενοφόρου του νοσοκομείου της Δερύνειας. Μετά ήταν το περβόλι της Αντριανής Φιαλά (Φουαρτούς), αριστερά ήταν το περβόλι του Ιωακείμη, του οποίου ο ο γιος του Πανίκος έκτισε σ’ αυτό σπίτι. Στα αριστερά ήταν το σπίτι του Γιώρκου Γιωρκαλή, δεξιά ήταν του δασκάλου του Δημητριάδη Γιάγκου, μετά ήταν του Γιώρκου Μυλωνά. Τα παιδιά του Μυλωνά ήταν η Κυριακή, η Παντέλα, η Εύα, η Ανδριανή και η Ελένη. Την Εύα παντρεύτηκε ο Μανώλης Αναστασιάδης, που είχε γιο τον Γιώργο Αναστασιάδη, που εργαζόταν στο Υπουργείο Οικονομικών. Μετά ήταν το σπίτι του Γιάγκου της Παντελούς. Ο Γιάγκος ήταν Βαρωσιώτης. Αριστερά ήταν του Κωστή του Γιωρκή Αρέστη ο οποίος παντρεύτηκε την Αύρα. Εκεί που τελειώνει ο δρόμος του Αγίου Μέμνονα και αμέσως μετά αρχίζει ο δρόμος της Δερύνειας. Στο δρόμο της Δερύνειας-Αμμοχώστου είχε σπίτι ο Φασαρίας, ο οποίος πάντρεψε την κόρη του με τον Κυριάκο του Μετσιήδια, μετά ήταν το σπίτι του Τάσου Αρέστη που ήταν ψάλτης και μετά ήταν του Κωστή Αρέστη. Μετά ήταν το σπίτι του Κυριάκου του Χατζηκυριάκου, που είχε ένα μεγάλο περβόλι και προς τα κάτω ήταν του Πασχαλίδη του θείου του Κίκη Κωνσταντίνου και του Φάνου του Παπαγιώργη.

Θέλω να μας πείτε τώρα για την ποιότητα των κατοίκων του Αγίου Μέμνονα.
Η ποιότητα ήταν καλή. Οι περισσότεροι, ένα 80-85% ήταν εγγράμματοι.

Το σπίτι του Παύλου δεν το είπαμε, το σπίτι της Γιαβελούς εν το είπαμε, το σπίτι του Βασίλη του Μισιαλή εν το είπαμε, το σπίτι της γιαγιάς μου της Χρυσής του Ηλία δεν το είπαμε, το σπίτι του Χατζηκουμή δεν το είπαμε.

Πείτε μας τώρα για του κοινοτάρχες. Ποιους κοινοτάρχες θυμάστε και πέστε μας λίγα λόγια για τον καθένα.
ΟΉταν ο Χαράλαμπος Δημητρίου, ο πατέρας του Κώστα του Δημητρίου, ο οποίος ήταν καλός αλλά ήταν αυστηρός. Μετά ήταν ο Κώστας Δημητρίου, ο οποίος παρέμεινε μέχρι τέλους. Ήταν και τούτος αυστηρός, διοικούσε το παγοποιείο μαζί με τον αδελφό του, καθηγητή των μαθηματικών Γιώργο Δημητρίου.

Πέστε μας ποιούς ιερείς θυμάστε αρχίζοντας από τον καιρό μου ήσασταν μικρός, ως τον καιρό που φύγαμε από το Βαρώσι.
Θυμούμαι τον Παπά-Αντρέα, ο οποίος έκανε πάνω από 20 χρόνια στην ενορία.

Πέστε μας λίγα λόγια για τον ιερέα για να τον γνωρίσουμε κι εμείς που δεν τον έχουμε γνωρίσει.
Εμείς τότε ήμασταν μικροί, ήμασταν μαθητές, τον θεωρούσαμε ένα άνθρωπο εγγράμματο, πολύ θρησκευόμενο, τηρούσε τις λειτουργίες, ήταν καλός άνθρωπος. Είχε κόρη την Αγάθη. Μετά τον Παπα-Αντρέα είχαμε ένα ιερέα από τη Δερύνεια ο οποίος είχε περβόλι στον Άγιο Μέμνονα, ήταν ο Παπα-Γιάννης. Ύστερα είχαμε τον Παπα-Καούλα, ο οποίος έκανε κάμποσα χρόνια στον Άγιο Μέμνονα και ήταν Αυγορίτης. Παιδιά είχε τον Αντώνη Παπαδόπουλο, τον Τάκη Παπαδόπουλο και τον Αντρέα Παπαδόπουλο. Μετά ήρθε ο Παπα-Σοφρώνιος ( Παπα-Μαστίχας). Στη συνέχεια ήρθε ο Παπα-Αναστάσιος Χαραλάμπους, που ήταν ο τελευταίος ιερέας πριν από την τούρκικη εισβολή και κατοχή.

Πέστε μας τώρα για την εκκλησία του Αγίου Μέμνονα. Πότε και πώς κτίστηκε, αν θυμάστε, και ποιοι πλήρωσαν για την κατασκευή της;
Γράφει στον τοίχο της εκκλησίας ότι εγκαινιάστηκε το 1886 επί Αρχιεπισκόπου Σωφρονίου. Βοήθησε στο κτίσιμο της εκκλησίας και ο Θεόδουλος. Προηγουμένως υπήρχε ένα μικρό παρεκκλήσι, το οποίο στη συνέχεια το μεγάλωσαν.

Όταν ήσασταν μικροί θυμάστε το παρεκκλήσι, ή η εκκλησία ήταν όπως την ξέρουμε τώρα;
Εγώ θυμάμαι την εκκλησία όπως είναι τώρα.

Γινόντουσαν πανηγύρεις στον Άγιο Μέμνονα; Και αν ναι, ποιες ήταν αυτές;
Βασικά ήταν η πανήγυρη της Ελιάς, των Βαΐων. Πρώτα γινόταν στον Άγιο Ιωάννη και μετά ήρθε στον Άγιο Μέμνονα και έμεινε για κάμποσα χρόνια.

Θυμάστε πότε ήρθε η πανήγυρη της Ελιάς στον Άγιο Μέμνονα; Θυμάστε ποια χρονιά;
Δε θυμάμαι ακριβώς.

Τι είδους πανήγυρη ήταν; Τι πουλούσαν;
Πουλούσαν διάφορα πράγματα. Είδη τροφίμων, για παράδειγμα σιουσιούκο και άλλα οπωρικά, παιγνίδια, αλλά και ζώα.

Πέστε μας τώρα λίγα λόγια για τα σχολεία και για τους δασκάλους που είχατε.
Εγώ ήμουν στο παλιό σχολείο, κοντά στην εκκλησιά προς τον κατήφορο. Ήταν ένα δωμάτιο μεγάλο. Ο πρώτος δάσκαλος που ήρθε ήταν ο Λεωνίδας.

Θυμάστε το επώνυμό του;
Όχι. Ο Λεωνίδας ήταν ο πρώτος δάσκαλος, όταν πήγα στο σχολείο. Την πρώτη μέρα έκλαιγα. Ο δάσκαλος είπε: “φέρτε μου τον δαμέ” και μου έδωσε δυο “ζιζιρόπατσους”. Μετά ήρθε κάποιος Χριστοφορίδης, ο οποίος έκαμε κάμποσα χρόνια. Εκείνο που θυμούμαι είναι ότι κάπνιζε συνέχεια. Μετά ήρθε ο Ζαχαρίας Κωνσταντινίδης.

Εκείνη την εποχή, πώς έκαναν το μάθημα οι δάσκαλοι και τι τιμωρίες έβαζαν;
Τιμωρίες ήταν οι πάτσοι. Θυμούμαι ότι ο δάσκαλός μας, ο Ζαχαρίας, μας έστελλε στο περβόλι του Κανελλή για να κόψουμε βίτσες από τις ροδιές. Πολλές φορές τις λυγίζαμε για να σπάζουν εύκολα. Θυμάμαι τον Καρακούσιη και το Βούζο που τους «σκότωνε» από το ξύλο. Μα κάθε μέρα ρε κουμπάρε, κάθε μέρα. Επίσης και εμένα ο Ζαχαρίας μου έδωκε ένα πάτσο. Με έβγαλε στο μάθημα και με ρώτησε “Ο κήπος”, παίρνει περισπωμένη, “του κήπου”, παίρνει οξεία. “Μακρά παραλήγουσα προ βραχείας ληγούσης τονιζόμενη θέλει οξεία”. Εγώ δεν το έβρισκα και έδωκέ μου ένα ζιζιρόπατσο. Έσπασε το τύμπανο του αφτιού μου. Επήγα σπίτι και το είπα στους γονιούς μου και με πήρε ο πατέρας μου στο γιατρό το Φάνο. Του λέει ο γιατρός “Να σου δώσω χαρτί για να τον καταγγείλουμε”. Να το σκεφτώ του είπε ο γέρος. Είχε σκοπό ο Κιαγιάς να τον δέρει στο καφενείο, αλλά δεν τον άφησε ο Κώστας Δημητρίου. Επίσης έδινε πολλή ξύλο και του γιου του Μετσιήδκια, ο οποίος έπαθε ίκτερο και πέθανε. Επίσης, ο Λάζαρος του Αντώνη Τουμαζή έγραφε κάτι και φαίνεται ότι το κακόγραψε, και του έδωσε ένα ζιζιρόπατσο και μπήκε το μολύβι μες το μάτι του. Έκανε πολλά πράματα, ήταν πολύ αυστηρός. Μια μέρα ήρθε ο Βασίλης Ψαράς με μια ματσούκα και την άφησε έξω που την πόρτα της τάξης και μπήκε μέσα και κάθισε περιμένοντας να δει αν θα δέρει κανένα, για να πιάσει την ματσούκα. Δεν έτυχε να δέρει κανένα εκείνη τη μέρα.

Οι κάτοικοι, σχετικά με τη μόρφωση, ήταν συντηρητικοί ή προοδευτικοί;
Ήταν προοδευτικοί. Σπούδασε πρώτα ο Παναγιώτης Τουμαζής πολιτικός μηχανικός, ύστερα σπούδασα εγώ γιατρός μετά ήταν ο Αντρέας Χατζήκυριακου που εσπούδασε Αρχιτέκτονας-Πολιτικός μηχανικός. Ο πρώτος γιατρός του Αγίου Μέμνονα ήταν ο Φάνος, ο οποίος πήγε και στο στρατό. Μας έκανε μεγάλη εντύπωση όταν ήρθε με τις φουστανέλες στην εκκλησιά, εις την λιτανεία, και ο κόσμος τον θαύμαζε. Μετά ήταν ο Πιερής του Μάζαρου που σπούδασε ηλεκτρολογία. Ο Γιώργος Δημητρίου σπούδασε Μαθηματικός τζιαι ο Χαράλαμπος του Πέτρου του Χατζή σπούδασε στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή, Αθηνών. Ο Ευάγγελος ο Φαφουρτής σπούδασε Εμπορικά. Ο Λουκής Φαφουρτής πήγαινε για γιατρός αλλά δεν τέλειωσε. Ο Νικόλας Κιαγιάς σπούδασε Ηλεκτρολόγος-Μηχανικός. Ο Δημητράκης Παπαγιώργης σπούδασε Ηλεκτρομηχανολόγος.

Εσείς πότε σπουδάσατε;
Εγώ σπούδασα το 1933-1939. Τέλειωσα στην εορτή του Αγίου Μέμνονα, στις 28 Απριλίου. Από το Μάιο άρχισα να πηγαίνω στα νοσοκομεία και παρακολουθούσα ως μαθητευόμενος και μου έδωσαν το χαρτί ότι ήμουν μαθητευόμενος για τόσο χρονικό διάστημα. Όταν επέστρεψα στην Κύπρο, επειδή είχα την άδειά μου, ήμουν από τους λίγους γιατρούς που άρχισε δουλειά. Πήγαινα πολύ καλά.

Θα θέλαμε να μας πείτε τώρα για συλλόγους που υπήρχαν στην ενορία.
Υπήρχε ο Σύλλογος του Αγίου Μέμνονος. Νομίζω λεγόταν ΕΝΑΜ (Ένωση Νέων Αγίου Μέμνονος).

Σε τι διέφερε η ενορία του Αγίου Μέμνονα από τις άλλες ενορίες του Βαρωσιού;
Οι περισσότεροι είπαμε ήταν κηπουροί. Το 85% ήταν εγγράμματοι, ήταν δραστήρια άτομα, εκκλησιαζόμενοι και αγαπούσε ο ένας τον άλλο. Σχεδόν όλοι ήσαν συγγενείς.

Πέστε μας οποιεσδήποτε άλλες εμπειρίες για τον Άγιο Μέμνονα για να τις περιλάβουμε στο βιβλίο που θα εκδώσει ο Σύλλογος.
Να γράψουμε ότι είχε ωραίες κοπέλες αλλά δεν παντρεύονταν κατοίκους από τον Άγιο Μέμνονα. Είχαν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους, ήθελαν άτομα υψηλότερης κοινωνικής στάθμης και πιο εύπορους.

Ποια ήταν η ηλικία που συνήθως παντρευόντουσαν όταν εσείς ήσασταν στο γυμνάσιο;
Δεν ήταν σταθερή αλλά ήταν πάνω από 20. Δεν παντρευόντουσαν πιο μικρές.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ (τηλεφωνικά)
Εκεί στο καφενείο του Γιωρκή του Αρέστη, στο δρόμο που πήγαινε προς την εκκλησία του Αγίου Μέμνονα ήταν οι κατοικίες του Κυριάκου Κακούσιη, του Κουτσόγιωρκου, της Λοττούς της αδελφής του, μετά ήταν του Αντρέα Σουλουκίδη, του Παπαχριστόφορου Παπαχριστοδούλου, μετά ήταν της Ελένης του Κεβεκέ, η κατοικία του Κεβεκέ, η κατοικία της Παντελούς Λούκα, ύστερα ήταν το σπίτι του Κωνσταντή του Σκαρπάρη, μετά ήταν του Σταυρή Κασάπη, του Ηλία και της Πεζουνούς Κούσουλου, του Μιχάλη Ρούσκη, αριστερά ήταν η δημοτική αγορά του Αγίου Μέμνονα και τα σπίτια του Μιχαήλ Μισιαλή, της Ελεγκούς Μισιαλή, της Ιωάννας Μισιαλή και της Χρυστάλλας Πιερή του Σταυρή. Πιο πάνω ήταν του Χριστοφή του Ψαροπούλη, μετά ήταν του Αναστάση Παπαγιώργη, μετά ήταν του Κάϊλου, ύστερα προς τα αριστερά ήταν του Αντώνη του Έμπορα και του Νίκου Φιαλά δίπλα από το νηπιαγωγείο.

Μετά πάμε σε άλλο δρόμο που ήταν το σπίτι της Χαρικλούς και μετά ήταν τα σπίτια του Βαρνάβα Μοσχοβία, του Ηλιόδωρου Μιχαήλ, του Μωϋσή και του Παναγιώτη του Χατζηαναστάση, του Αδάμου της Μινέλας, του Γιώρκου Στερκώτη, του Λουκή Κράνου, μετά εκεί που είναι τα σχολεία, ήταν του Βραχίμη Μαναλή, ύστερα ήταν του Γιώρκου Πάντζιη και του Αντώνη Λίμπουρα. Πιο πάνω είχαμε παραλείψει τον Κωνσταντή τον Κρίκο και τον Λοϊζή το Βοσκό της Δεσποινούς, το Σωτήρη Χατζαναστάση, ο οποίος ήταν αδελφός του Παναγιώτη του Χατζαναστάση. Δίπλα στην εκκλησία ήταν το σπίτι της εκκλησίας που ζούσε ο ιερέας Παπα-Αναστάσιος Χαραλάμπους και δίπλα ήταν τα σπίτια του Λοΐζου Γεωργιάδη και Αντρέα Φάττα. Προς την τεχνική σχολή και κοντά στην εκκλησία υπήρχε χωματόδρομος και εκεί ήταν τα σπίτια του Γιωρκή του Κανελή και του Γιώργου Παπαγεωργίου-Τσικλή.

Στην αρχή είπα ότι ο Άγιος Μέμνονας ήταν ένα χωρίο, αλλά ύστερα ενώθηκε και έγινε ενορία των Βαρωσίων